π. Δημητρίου Ν. Θεοδωροπούλου
Ἐτέθη τὸ ἐρώτημα:
«Τὸ πρωῒ τοῦ Μ. Σαββάτου ἔχει ἀναστηθεῖ (ἑορτολογικῶς) ὁ Κύριος;»
Ἀπάντησις. Τί εἶναι ἐκεῖνο ποὺ ψάλλουμε (τελοῦμε) τὸ πρωῒ τοῦ Μ. Σαββάτου, στὶς ἐνορίες τοὐλάχιστον;
Εἶναι ὁ Ἑσπερινὸς τῆς ἑορτῆς τοῦ Πάσχα, μετὰ τῆς θείας Λειτουργίας τοῦ Μ. Βασιλείου[1].
Τί λέγαμε σὲ πρόσφατο κειμενάκι (κάτι ποὺ εἶναι γνωστὸ βεβαίως στοὺς περισσοτέρους)· ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἡμέρα δὲν ἀρχίζει μὲ τὴν ἀκολουθία τοῦ ἑσπερινοῦ καὶ τελειώνει μὲ τὴν ἀκολουθία τῆς ἑνάτης ὥρας;
Ἀφοῦ λοιπὸν τελέσαμε τὸν Ἑσπερινὸ τῆς ἑορτῆς τοῦ Πάσχα, σὲ ποιὰ ἑορτὴ ἔχουμε ἤδη εἰσέλθει; Τί ἑορτάζουμε; Πάσχα δὲν ἑορτάζουμε; Συνεπῶς;
Συνεπῶς, τὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου μας ἑορτάζουμε!
♦
Μὲ λίγη προσοχὴ θὰ διαπιστώσουμε ὅτι κατὰ τὴν πανεύσημον ἐκείνην ἡμέραν·
- Ψάλλουμε ἀναστάσιμα στιχηρὰ ἰδιόμελα (τοῦ α΄ ἤχου, διότι ὅλα ξεκινοῦν ἀπὸ τὴν ἀρχή: Πάσχα ἀρχὴ καὶ ἀνακαίνισις τῶν πάντων).
- Οἱ πρῶτοι στίχοι τῆς ἁγίας Γραφῆς ἀποτελοῦν περιεχόμενον τοῦ πρώτου ἀναγνώσματος: «Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν…» (Γεν. α΄ 1-13).
- Ὁ τρίτος στίχος ἀναφέρεται στὴν δημιουργία τοῦ φωτός: «καὶ εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω φῶς· καὶ ἐγένετο φῶς». Τότε (κατὰ τὴν δημιουργία) εἴχαμε τὴν γένεση τοῦ φωτός. Τώρα (κατὰ τὴν ἀναδημιουργία) ἔχουμε τὴν ἔλευση τοῦ ἀνεσπέρου φωτός, τοῦ φωτὸς τῆς Ἀναστάσεως.
- Τὸ ἀποστολικὸν ἀνάγνωσμα ὁμιλεῖ περὶ τῆς ἐγέρσεως τοῦ Κυρίου: «ὥσπερ ἠγέρθη Χριστὸς ἐκ νεκρῶν»[2]· «εἰδότες ὅτι ὁ Χριστὸς ἐγερθεὶς ἐκ νεκρῶν»[3].
- Εὐθὺς ἀμέσως καὶ ἀντὶ τοῦ Ἀλληλούϊα ψάλλουμε: «Ἀνάστα, ὁ Θεός, κρῖνον τὴν γῆν»[4].
- Τί χρείαν ὅμως ἔχομεν ἄλλων μαρτυριῶν; Τὸ ἴδιο τὸ εὐαγγελικὸ ἀνάγνωσμα μᾶς ὁμιλεῖ περὶ τῆς Ἀναστάσεως. Τί εἶπε ὁ ἄγγελος «ταῖς γυναιξίν»; «Οὐκ ἔστιν ὧδε· ἠγέρθη γὰρ καθὼς εἶπεν»[5]· «εἴπατε τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ὅτι ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν»[6]. Καὶ καθὼς ἔτρεχαν γεμάτες φόβο, ἀλλὰ καὶ χαρὰ μεγάλη ἐκεῖνες «ἀπαγγεῖλαι τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, ἰδοὺ Ἰησοῦς ἀπήντησεν αὐταῖς λέγων· Χαίρετε». Ὅλα αὐτὰ καὶ ἄλλα πολλὰ διαβάζουμε στὴν εὐαγγελικὴ περικοπὴ τῆς ἡμέρας (Ματθ. κη΄ 1-20).
- Ἐπίσης, ὁ ἱερεύς, ὅταν θυμιᾷ κατὰ τὴν ὥραν τοῦ Χερουβικοῦ ὕμνου, ἀπαγγέλει τὸ «Ἀνάστασιν Χριστοῦ θεασάμενοι» καὶ ὄχι τὸ «Δεῦτε προσκυνήσωμεν».
- Ἡ πιὸ εὐθεῖα ἀναφορὰ ὅμως γίνεται στὸ Κοινωνικόν. «Ἐξηγέρθη ὡς ὁ ὑπνῶν Κύριος, καὶ ἀνέστη σῴζων ἡμᾶς. Ἀλληλούϊα».
- Τέλος, ὁ ἱερεὺς ποιεῖ τὴν ἀπόλυσιν μετὰ τοῦ Ὁ ἀναστὰς ἐκ νεκρῶν.
Αὐτὸ ποὺ ψάλλουμε τὴν πρωΐαν τοῦ Μ. Σαββάτου δὲν εἶναι ἕνας ἁπλὸς καθημερινὸς ἑσπερινός. Εἶναι ὁ Μέγας Ἑσπερινὸς τῆς ἑορτῆς τοῦ Πάσχα, γι’ αὐτὸ καὶ τελεῖται μετὰ τῆς Θείας Λειτουργίας.
♦
Τὰ παραπάνω ὅμως γεννοῦν ἕνα ἄλλο ἐρώτημα·
Ἀφοῦ εἶναι ἔτσι, γιατί δὲν λέμε Χριστὸς Ἀνέστη ἀπὸ τὸ πρωῒ καὶ περιμένουμε τὴν 12η βραδινή;
Ἡ ἀπάντηση εἶναι πὼς ἡ τελετὴ τῆς 12ης βραδινῆς ἔχει ἐξαγγελτικὸ χαρακτῆρα. Ἡ 12η βραδινὴ δηλαδὴ ἔχει ὁρισθεῖ ὡς ἡ ὥρα τῆς ἐπισήμου ἐξαγγελίας τοῦ γεγονότος[7].
Θὰ πῶ δύο παραδείγματα γιὰ νὰ τὸ καταλάβουμε καλύτερα.
Ὁ ἀθλητὴς δὲν στεφανοῦται ἀμέσως μετὰ τὴν νίκη του. Παρ' ὅτι ὡς ἐκ τῶν ἀποτελεσμάτων εἶναι σίγουρα ὁ νικητής, παρ’ ὅτι κάνει τὸν γῦρον τοῦ θριάμβου καὶ ὅλοι πανηγυρίζουν μαζί του, μέχρι τὴν ἀπονομὴ τοῦ μεταλλίου μεσολαβεῖ κάποιο χρονικὸ διάστημα. Ὅταν ἀνεβαίνει στὸ βάθρο, τότε πραγματοποιεῖται ἡ ἐπίσημος ἀναγγελία τοῦ γεγονότος τῆς νίκης του καὶ λαμβάνει τὸν στέφανον (μετάλλιον).
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει καὶ στὴν περίπτωση τῆς ἀναδείξεως κάποιου προσώπου ὡς νικητοῦ τῶν ἐκλογῶν. Ἐπὶ παραδείγματι, ὁ ἀρχηγὸς ἑνὸς κόμματος ποὺ κερδίζει τὶς ἐκλογὲς καὶ κατ’ οὐσίαν ἔχει ἀναδειχθεῖ ἤδη ὡς πρωθυπουργός, εἶναι ἀνάγκη νὰ σφραγίσει τὸ γενονὸς αὐτὸ μὲ τὸ καθιερωμένο ἐπίσημο διάγγελμά του. Πρόκειται ἀσφαλῶς γιὰ μία τυπικὴ πράξη, ἡ ὁποία ὅμως ἀποτελεῖ τὴν ἐπίσημη τελετὴ ἀναγγελίας τοῦ γεγονότος.
Ἔτσι συμβαίνει καὶ στὴν περίπτωση τῆς Λαμπρῆς. Κατὰ τὴν 12η βραδινὴ ἀναγγέλεται μὲ κάθε ἐπισημότητα τὸ γεγονὸς τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου, τὸ ὁποῖον ὅμως ἔχει ἤδη πραγματοιηθεῖ. Θὰ μπορούσαμε ἀπὸ τὸ πρωῒ νὰ λέμε τὸ Χριστὸς Ἀνέστη, ὅμως περιμένουμε τὴν ἐπίσημη, πανηγυρικὴ ἐξαγγελία του ἀπὸ τὰ χείλη τοῦ ἱερέως, ὁ ὁποῖος κατὰ τὴν ὥρα ἐκείνη γίνεται ὁ κήρυξ, ὁ διαγγελεύς, ὁ ἀγγελιοφόρος τοῦ παγχαροῦς καὶ παντοφιλήτου μηνύματος, αὐτὸς ποὺ διαλαλεῖ τὸν θρίαμβον.
[1] Tὸ γιατί ψάλλουμε τὴν ἀκολουθία τοῦ ἑσπερινοῦ τὸ πρωΐ, εἶναι ἄλλο θέμα. Γίνεται προφανῶς γιὰ λόγους πρακτικούς, πρὸς διευκόλυνσιν δηλαδὴ τῶν πιστῶν. Γιὰ τὸν ἴδιο λόγο κάθε βράδυ τῆς Μ. Ἑβδομάδος ψάλλουμε τὸν Ὄρθρον τῆς ἑπομένης ἡμέρας.
[2] Ρωμ. ϛ΄ 4.
[3] Ρωμ. ϛ΄ 9.
[4] Τυχαῖοι οἱ κρότοι σὲ κάποιους ναοὺς (π.χ. Ἅγ. Κωνσταντῖνον Ὁμονοίας), ἢ οἱ μπότηδες στὴν Κέρκυρα (τὰ πήλινα κανάτια ποὺ πετοῦν ἀπὸ τὰ μπαλκόνια) κατ’ ἐκείνη τὴν ἡμέρα; Δὲν ἔχουμε πένθος, ἀλλὰ ἀνάσταση! Πρώτη Ἀνάστασις ὀνομάζεται.
[5] Ματθ. κη΄ 6.
[6] Ματθ. κη΄ 7.
[7] Ἀλλοῦ βέβαια τελοῦν τὴν ὅλη Ἀκολουθία κατὰ τὶς πρωϊνὲς ὧρες, δηλαδὴ στὴν κανονική της θέση — καθ’ ὅτι, μετὰ τῆς παννυχίδος καὶ τῆς ὀλιγολέπτου τελετῆς τῆς Ἀναστάσεως, τὸν Ὄρθρον τῆς ἑορτῆς ψάλλουμε καὶ τὴν θεία Λειτουργία τοῦ ἱ. Χρυσοστόμου τελοῦμε.
