Ξεχωριστὴ ἡμέρα γιὰ τὴν Ἐκκλησίας μας ἡ σημερινή. Κυριακὴ τῆς Ὀρθοδοξίας.
Ἑορτάζουμε τὴν ἀναστήλωση τῶν ἱερῶν εἰκόνων, γεγονὸς ποὺ πραγματοποιἠθηκε ἐπὶ αὐτοκράτορος Μιχαὴλ Γ΄ (842-867), Θεοδώρας τῆς μητρὸς αὐτοῦ καὶ Μεθοδίου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Ὁμολογητοῦ. Εἶχε προηγηθεῖ ἡ μακρὰ περίοδος τῆς εἰκονομαχίας, πού, μὲ μία ἀνάπαυλα, κράτησε πάνω ἀπὸ ἕνα αἰῶνα ([726-843] = 118 χρόνια).
Οἱ ἔριδες αὐτὲς ἀναπτύχθηκαν σὲ δύο φάσεις. Ὡς ἐκ τούτου γίνεται λόγος περὶ πρώτης καὶ δευτέρας εἰκονομαχίας.
Α΄ εἰκονομαχία (726-780) = 55 ἔτη.
Ὁ Λέων ὁ Ἴσαυρος (716/7-740), ἕνας ἄξεστος καὶ ἀγροῖκος ἄνθρωπος, κατόρθωσε νὰ ἀναρριχηθεῖ στὸν θρόνο τῆς βασιλεύουσας. Δέκα χρόνια μετὰ τὴν ἐνθρόνισή του (726) εἶπε στὸν ἅγιο πατριάρχη Γερμανό: «Οἱ εἰκόνες δὲν διαφέρουν ἀπὸ τὰ εἴδωλα· πρόσταξε λοιπὸν νὰ ξεκρεμασθοῦν ἤ, ἂν οἱ μορφὲς τῶν ἁγίων εἶναι ἀληθεῖς, ἂς κρεμασθοῦν ψηλά, γιὰ νὰ μὴ τὶς μολύνουμε μὲ τὰ ἁμαρτωλὰ χείλη μας.
Ὁ πατριάρχης ἀντέδρασε, καὶ γι' αὐτὸ ἐξορίσθηκε. Στὸν θρόνο του τοποθετήθηκε ὁ Ἀναστάσιος.
Μετὰ τὸν Λέοντα, ἐβασίλευσε ὁ υἱός του Κωνσταντῖνος ὁ Κοπρώνυμος (740/1-775), ὁ ὁποῖος ἀπεδείχθη ὠμότερος ἐκείνου. Ὠνόμασε τὸν ἑαυτόν του θεολόγον.
Ἀπὸ τοῦ ἔτους 769 κορυφώνονται οἱ διωγμοὶ ἐναντίον τῶν Ὀρθοδόξων.
Τὸ 780 παραλαμβάνει τὰ σκῆπτρα τῆς βασιλείας ὁ ἀνήλικος Κωνσταντῖνος ΣΤ΄, τὴν δὲ διοίκησιν ἡ μητέρα του Εἰρήνη.
Τότε τελειώνει καὶ ἡ πρώτη φάση τῆς εἰκονομαχίας. Ἀκολουθεῖ ἀνάπαυλα 34 ἐτῶν.
Ἀνάπαυλα (780-813) = 34 ἔτη.
Κατὰ τὴν περίοδο αὐτὴν καὶ συγκεκριμένα κατὰ τὸ ἔτος 787 συγκροτεῖται ἡ Ζ΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος στὴν Νίκαια τῆς Βιθυνίας. Ὁ ἅγιος Πατριάρχης Ταράσιος ἐπαναφέρει τὶς εἰκόνες.
Οἱ ἑπόμενοι αὐτοκράτορες τὶς σεβάσθηκαν.
Μέχρι ποὺ ἀνέβηκε στὸν θρόνο ὁ θηριώδης Λέων Ε΄ ὁ Ἀρμένιος (813-820).
Β΄ εἰκονομαχία (813-843) = 30 ἔτη.
Τὸν Λέοντα τὸν Ε΄ παρέσυρε κάποιος μοναχός. Ὁ αὐτοκράτωρ εἰσῆλθε στὴν ἁγια-Σοφιὰ καὶ ἀρνήθηκε νὰ προσκυνήσει τὶς ἅγιες εἰκόνες.
Τὸν διαδέχθηκε ὁ Μιχαὴλ Β΄ ὁ Τραυλὸς (820-829).
Μετὰ πῆρε τὴν σκυτάλη ὁ υἱός του Θεόφιλος (829-842), ὁ ὁποῖος ἐφρύαξε ὡς ἄγριος ἵππος ἐναντίον τῶν εὐσεβῶς φρονούντων. Ἐδίωξε καὶ ἐβασάνισε πολλοὺς ἐκ τῶν Ὀρθοδόξων.
Ἡ εἰκονομαχία θὰ τελειώσει, ὅταν θὰ πεθάνει ὁ Θεόφιλος καὶ θὰ ἔλθει στὰ πράγματα ἡ σύζυγός του Θεοδώρα καὶ ὁ ἀνήλικος υἱός τους Μιχαήλ.
Ἀναστήλωσις (843 μ.Χ.).
Ἡ ἀναστήλωσις τῶν ἱερῶν εἰκόνων θὰ πραγματοποιηθεῖ κατὰ τὸ ἔτος 843. Τὸν θρόνον τῆς Κωνσταντινουπόλεως κοσμοῦσε ὁ Πατριάρχης Μεθόδιος.
Αἴτια.
Τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς μεγάλης κρίσεως εἶναι ἀπροσδιόριστα. Ἄρχισε αἰφνιδίως καὶ μὲ τὸν ἴδιον τρόπον ἐτελείωσε.
Κατὰ καιροὺς ἔχουν θεωρηθεῖ ὡς αἴτια· ἡ μανία τοῦ Λέοντος Ἰσαύρου, ἡ ὑπερβολικὴ εἰκονογράφησις, ἡ πάλη τῶν τάξεων, ἡ ἀγροτικὴ μεταρρύθμισις (γιὰ νὰ ἁρπάξουν ἀπὸ τὶς μονὲς τοὺς ἀγροὺς ποὺ ἐκεῖνες κατεῖχαν, ἔπληξαν τὶς εἰκόνες). Ἄλλοι θεώρησαν ὡς ὑποκινητὲς τοὺς Ἑβραίους, τὸ Ἰσλάμ, τὶς αἱρέσεις, τοὺς μανιχαϊστὲς κ.ἄ.
Περὶ θεολογίας τῆς εἰκόνος.
Πολέμιοι τῶν ἱερῶν εἰκόνων δὲν ἔπαψαν ποτὲ νὰ ὑπάρχουν. Κάποιοι θεωροῦν ὡς εἰδωλολατρία τὴν προσκύνησή τους. Δὲν γνωρίζουν τὴν θεολογία τῆς εἰκόνος. Δὲν λαμβάνουν ὑπ' ὄψιν τους ὅτι «ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν, καὶ ἐθεασάμεθα τὴν δόξαν αὐτοῦ» (Ἰωάν. α΄ 14). Ἀφοῦ ἐθεασάμεθα τὴν δόξαν του, μποροῦμε καὶ νὰ τὸν εἰκονίζουμε — αὐτὸν ὡς φυσικὴ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ Πατρός, καὶ τοὺς ἁγίους του ὡς εἰκόνες ἰδικές του. Ἄλλωστε, ἡ προσκύνησις τῆς εἰκόνος «ἐπὶ τὸ πρωτότυπον διαβαίνει», ὅπως χαρακτηριστικὰ διδάσκει ὁ Μ. Βασίλειος.
Νὰ μὴ ξεχνοῦμε ποτὲ ὅτι ἡ θεολογία τῆς εἰκόνος εἶναι ἡ ὑψηλοτέρα ἐν τῇ Ἐκκλησία. Συνδέεται δὲ ἄμεσα μὲ τὴν θεολογία τοῦ προσώπου. Ἡ εἰκόνα ταυτίζεται μὲ τὸ εἰκονιζόμενο πρόσωπο. Κατὰ τὸν ἅγιο Νικόδημο τὸν ἁγιορείτη, «εἰκὼν λέγεται ἀπὸ τοῦ ἐοικέναι, ἤτοι ἀπὸ τὴν ὁμοιότητα ὅπου ἔχει μὲ τὸ πρωτότυπον». Ὁ δὲ ὑπέρμαχος τῶν ἱερῶν εἰκόνων ἅγιος Θεόδωρος ὁ Στουδίτης θυμίζει στοὺς πιστοὺς κατὰ τὰ χρόνια τῆς εἰκονομαχίας ὅτι «καὶ Χριστὸν τὴν τοῦ Χριστοῦ εἰκόνα λέγομεν». Τὸ ἴδιο συμβαίνει μέχρι σήμερα. Ὁ λαός μας ὀνομάζει, ἐπὶ παραδείγματι, τὶς εἰκόνες τῆς Παναγίας Παναγίτσες. Κρατάει πολλὲς φορὲς ὁ λαὸς τὴν θεολογία καλύτερα ἀπὸ τοὺς θεολόγους. Κοντολογὶς λοιπὸν θὰ λέγαμε ὅτι στὴν εἰκόνα εἶναι παρὼν τὸ εἰκονιζόμενο πρόσωπο — ὄχι κατὰ τὴν φυσική του παρουσία βέβαια. Εἶναι παρὼν ὡς πρόσωπον, ὄχι ὡς φύσις. Γι' αὐτὸ καὶ πάλιν ὁ αὐτὸς Θεόδωρος ὁ Στουδίτης θὰ μᾶς πεῖ ὅτι δὲν εἶναι κάτι ἄλλο ἡ εἰκὼν τοῦ Χριστοῦ, παρὰ ὁ ἴδιος ὁ Χριστός· διαφέρει μόνον κατὰ τὴν οὐσίαν. Αὐτὴ δὲ ἡ Ζ΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος μᾶς διδάσκει ὅτι ἡ εἰκὼν δὲν ὁμοιάζει πρὸς τὸ πρωτότυπον κατὰ τὴν οὐσίαν, ἀλλὰ κατὰ τὴν ὑπόστασιν (πρόσωπον). Κατὰ τὴν ὑπόστασιν, λέει, ἤτοι κατὰ τὴν μίμησιν τῆς ὑποστάσεως, ἕνα εἶναι μὲ τὸ πρωτότυπον. Διότι μία εἶναι ἡ ὑπόστασις τῆς εἰκόνος, καθ' ὅτι «τὸ μὲν πρωτότυπον ὁρᾶται ἐν τῇ εἰκόνι, ἡ δὲ εἰκὼν ὑφίσταται ἐν τῷ πρωτοτύπῳ», ὅπως «ἡ σκιὰ ἐν τῷ σώματι»· εἶναι δὲ ἀδύνατον νὰ χωρισθεῖ ἀπὸ αὐτό. Πάντως, ἡ ὑπόστασις (πρόσωπον) εἰκονίζεται καὶ ὄχι ἡ φύσις (οὐσία). Ἡ εἰκόνα δηλαδὴ παριστᾶ τὸ πρόσωπον τοῦ εἰκονιζομένου καὶ ὄχι τὴν οὐσία του. Κάτι παρόμοιο ἄλλωστε δὲν συμβαίνει καὶ μὲ τὶς φωτογραφίες; Κρατῶντας τὴν φωτογραφία ἑνὸς ἀγαπημένου προσώπου δὲν νιώθω κατὰ φυσικὸν τρόπον τὴν παρουσία του (δὲν εἶναι δίπλα μου), νιώθω ὅμως ὅτι ἡ προσωπικὴ σχέση μὲ ἑνώνει μαζί του. Πολλὲς φορὲς σφίγγουμε δυνατὰ στὴν ἀγκαλιά μας μιὰ τέτοια φωτογραφία. Ἡ ἀγάπη γιὰ τὸ εἰκονιζόμενο πρόσωπο θαρρεῖς πὼς κάνει αἰσθητὴ καὶ τὴν ἴδια τὴν φυσική του παρουσία. Ἡ ἀγάπη ζωντανεύει τὴν ἀλήθεια. Τὸ μῖσος τὴν σκοτώνει. Ἂν μισῶ κάποιον, δὲν θέλω οὔτε "ζωγραφιστὸν" νὰ τὸν δῶ. Καὶ ἅμα δῶ μία φωτογραφία του, μπορεῖ καὶ νὰ τὴν σκίσω. Αὐτὸς δὲν ὑπάρχει γιὰ μένα. Εἶναι συνεπῶς ὑπαρξιακὸ τὸ θέμα. Προηγεῖται αὐτὴ ἡ διάστασις καὶ ἕπεται ἡ ἄλλη. Ἄλλωστε στὴν θεολογία λέμε ὅτι τὸ πρόσωπον προηγεῖται τῆς οὐσίας. Ἡ προσωπικὴ σχέση ἀγάπης ζωογονεῖ.
Αὐτὴ σὲ ἁδρὲς γραμμὲς εἶναι ἡ ὑπόθεσις τῆς σημερινῆς ἑορτῆς. Ἀπὸ ὅλες τὶς Κυριακὲς τοῦ ἔτους ἡ σημερινὴ μόνη ὠνομάσθηκε «Κυριακὴ τῆς Ὀρθοδοξίας»; Γιατί αὐτό; Γιατί αὐτὴ ἡ Κυριακὴ δηλαδὴ καὶ ὄχι κάποια ἄλλη; Εἶναι διὰ τὸ ὅτι ἡ θεολογία τῆς εἰκόνος ἀποτελεῖ τὴν καρδιὰ τῆς ὀρθοδόξου δογματικῆς διδασκαλίας, ὡς ἤδη ἐλέχθη. Γι' αὐτὸ καὶ τόσο πολὺ τὴν πολέμησε ὁ διάβολος καὶ τὰ ὄργανά του. Γι' αὐτὸ καὶ ἐπισφραγίσθηκε ἀπὸ τὴν τελευταία τῶν ἑπτὰ Οἰκουμενικῶν καὶ Ἁγίων Συνόδων. Ἀποτελεῖ θεολογικὴν κορύφωσιν. Διότι ὅλα μέσα στὴν Ἐκκλησία κάτι εἰκονίζουν. Ἡ ἴδια ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖ εἰκόνα τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ.
♦
Σήμερα λοιπὸν αὐτὸ γιορτάσαμε. Καὶ στὸν ναό μας εἴχαμε πολὺ μεγάλη χαρά, ποὺ καὶ πάλι τόσα παιδάκια συμμετεῖχαν στὴν τελετὴ τῆς λιτανεύσεως τῶν ἱερῶν εἰκόνων.
π. Δημήτριος
Οἱ φωτογραφίες εἶναι τῆς Ὄλγας Ὀρφανιώτη-Καντερὲ
Ἐκ τοῦ Ἱ. Ναοῦ
