Ἡ θεία λειτουργία εἶναι ἀνακεφαλαίωσις τῶν πάντων. Μέσα στὸν λειτουργικὸ χῶρο καὶ χρόνο συντελεῖται ἡ ἀνάκρασις κτιστοῦ καὶ ἀκτίστου. Ὁ ἄκτιστος Θεὸς καὶ ἡ κτιστὴ πραγματικότης ἀλληλοπεριχωροῦνται καὶ ἑνώνονται ἀσυγχύτως καὶ ἀδιαιρέτως. Ὁ χῶρος καὶ ὁ χρόνος τῆς θείας λειτουργίας εἶναι διαστάσεις ὑπερβατικές, γι’ αὐτὸ καὶ ἐντός τους χωροῦν τὰ πάντα, ἀκόμη καὶ ὁ κατὰ φύσιν ἄχρονος, ἀΐδιος, ἀχώρητος Θεός. Οἱ ἄγγελοι καὶ οἱ ἄνθρωποι, τὰ λογικὰ καὶ ἄλογα ὄντα, τὰ ὁρατὰ καὶ ἀόρατα, τὰ ἐγγὺς καὶ τὰ μακρὰν συνάγονται ἐπὶ τὸ αὐτὸ κάθε φορὰ ποὺ τελεῖται ἡ θ. λειτουργία. Ἡ σύναξις αὐτὴ εἰκονίζεται μὲ τὸν πλέον παραστατικὸ τρόπο στὴν ἀκολουθία τῆς Προθέσεως. Ὁταν ὁ ἱερεὺς προσκομίζει τὰ τίμια δῶρα, τοποθετεῖ ἐπάνω στὸ ἅγιο δισκάριο τὸν ἀμνὸ πρῶτα, δηλαδὴ τὸν Χριστὸ (στὸ κέντρο), τὴν μερίδα τῆς Θεοτόκου (ἐκ δεξιῶν τοῦ ἀμνοῦ - ἀριστερὰ ὅπως ἐμεῖς βλέπουμε), τὶς μερίδες τῶν ἐννέα ἀγγελικῶν ταγμάτων ἐξ εὐωνύμων, τὴν μερίδα τοῦ ἐπισκόπου ἔμπροσθεν τοῦ ἀμνοῦ, καὶ τέλος τὶς μερίδες τῶν ζώντων καὶ τῶν κεκοιμημένων. Εἰκονολογικῶς ἐπάνω εἰς τὸ ἅγιον δισκάριον συνάγεται γύρω ἀπὸ τὸν ἀμνὸ (Χριστὸ) ὁλόκληρη ἡ δημιουργία: οἱ ἄνθρωποι (Θεοτόκος, ἅγιοι, ἐπίσκοπος, κλῆρος, λαός, ζῶντες καὶ κεκοιμημένοι), οἱ ἄγγελοι καὶ ἡ ἄλογος κτίσις (ἀντιπροσωπεύεται, θὰ λέγαμε, εἰς τὰ εἴδη τοῦ ἄρτου καὶ τοῦ οἴνου). Ὅλα αὐτά, ὁλόκληρη δηλαδὴ τὴν δημιουργία, προσφέρει, προσκομίζει ὁ Χριστὸς στὸν Θεὸ Πατέρα. Ἐμεῖς λέμε ὅτι τὰ προσκομίζει ὁ ἱερεύς, ὅμως ὁ πραγματικὸς προσφέρων εἶναι ὁ Χριστός, μὲ τὸν ὁποῖον ὁ ἱερεὺς ταυτίζεται λειτουργικῶς, γίνεται εἰκόνα του. Καὶ τί προσφέρει; Τὸν ἄρτον καὶ τὸν οἶνον, δηλαδὴ τὴν τροφή μας, ποὺ συμβολίζει τὴν ζωή μας τὴν φθαρτὴ καὶ θνητή. Καὶ ὁ Θεὸς Πατὴρ δεχόμενος τὴν εὐχαριστιακὴ αὐτὴ προσφορά, μᾶς ἀντιπροσφέρει ἀντὶ τοῦ φθαρτοῦ τὸ ἄφθαρτον, ἀντὶ τοῦ θνητοῦ τὸ ἀθάνατον, μεταβαλὼν τῷ Πνεύματι αὐτοῦ τῷ ἁγίῳ τὸν ἄρτον καὶ τὸν οἶνον εἰς σῶμα καὶ αἷμα Χριστοῦ, ὥστε αὐτοῦ μεταλαμβάνοντες μέτοχοι ζωῆς αἰωνίου γενώμεθα. Εἶναι δηλαδὴ ἡ θ. λειτουργία δύναμις μεταμορφωτική!
Καὶ ὅλα αὐτὰ συντελοῦνται ἐν ᾧ χρόνῳ παρελθόντα καὶ μέλλοντα βιώνονται ὡς παρόντα. Ὅλα μέσα στὴν θεία λειττουργία γίνονται «ἐδῶ καὶ τώρα». «Σήμερον κρεμᾶται ἐπὶ ξύλου ὁ ἐν ὕδασι τὴν γῆν κερμάσας»· σήμερον, ὄχι χθές, τότε, κάποτε. «Σήμερον τῆς εὐδοκίας ἡμῶν τὸ κεφάλαιον». «Ἡ Παρθένος σήμερον τὸν ὑπερούσιον τίκτει». Ὁ λειτουργικὸς χρόνος εἶναι ὑπερβατικὸς τοῦ φυσικοῦ, ἱστορικοῦ, ψυχολογικοῦ ἢ ἄλλου χρόνου. Πρὶν ἀπὸ τὴν ἐκφώνηση «τὰ σὰ ἐκ τῶν σῶν» ὁ ἱερεὺς διαβάζει: «Μεμνημένοι τοίνυν τῆς σωτηρίου ταύτης ἐντολῆς καὶ πάντων τῶν ὑπὲρ ἡμῶν γεγενημένων, τοῦ σταυροῦ, τοῦ τάφου, τῆς τριημέρου ἀναστάσεως, τῆς εἰς οὐρανοὺς ἀναβάσεως, τῆς ἐκ δεξιῶν καθέδρας, τῆς δευτέρας καὶ ἐνδόξου πάλιν παρουσίας». Παράδοξο στ’ ἀλήθεια! Μᾶς μιλάει γιὰ ἀνάμνηση ὄχι μόνον «γεγενημένων», ἱστορικῶν δηλαδὴ γεγονότων, ἀλλὰ καὶ αὐτῆς «τῆς δευτέρας καὶ ἐνδόξου πάλιν παρουσίας». Εἶναι δυνατὸν νὰ συμβαίνει κάτι τέτοιο; Εἶναι δυνατὸν νὰ ἔχουμε ἀναμνήσεις ἀπὸ τὸ μέλλον; Στὴν φυσικὴ ζωὴ βεβαιότατα ὄχι. Στὴν λειτουργικὴ ὅμως ναί! Ἡ θεία λειτουργία εἶναι ὑπερβατικὴ τῆς φύσεως. Ἐὰν τὸ μυστήριον τῆς θείας εὐχαριστίας ἦταν μία ἐθιμοτυπικὴ ἀνάμνησις «πάντων τῶν ὑπὲρ ἡμῶν γεγενημένων», δὲν θὰ μποροῦσε νὰ συμβαίνει κάτι τέτοιο. Δὲν πρόκειται ὅμως περὶ ἐθιμοτυπικῆς, ἀλλὰ περὶ λειτουργικῆς ἀναμνήσεως ὅλων τῶν σωτηριωδῶν γεγονότων τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ, συνεπῶς καὶ τῆς δευτέρας αὐτοῦ παρουσίας, δηλαδὴ τῆς βασιλείας του. Διότι μέσα στὴν Ἐκκλησία, προεχόντως δὲ καὶ κυρίως μέσα στὴν θεία εὐχαριστία, μεταφέρεται ὅλο τὸ σχέδιον τῆς θείας οἰκονομίας. Ὅ,τι ἔκανε ὁ Χριστός, ἀλλὰ καὶ ὅσα πρόκειται νὰ κάνει στὸ μέλλον, τὰ ἐπαναλαμβάνει ἡ Ἐκκλησία μυστικῶς, λειτουργικῶς, εὐχαριστιακῶς — ὄχι συμβολικῶς, ὅπως τὸ ἐννοοῦν κάποιοι. Δὲν πρόκειται περὶ συμβολικῆς ἀναπαραστάσεως, ἀλλὰ περὶ εἰκονολογικῆς ὀντολογίας.
Τοῦτο τὸ τελευταῖο προσδιορίζει καὶ τὴν ταυτότητα τῆς θ. λειτουργίας ὡς εἰκόνος τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Στὸ μυστήριο τοῦτο τὰ ἔσχατα μεταφέρονται λειτουργικῶς εἰς τὸ παρόν. Ἡ Ἐκκλησία, ποὺ ταυτίζεται μὲ τὴν θ. λειτουργία, μὲ τὸ μυστήριον τῆς θ. εὐχαριστίας[1], ἀποτελεῖ εἰκόνα τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ[2]. Αὐτὸ εἶναι καὶ τὸ καθοριστικώτερο στοιχεῖο προσδιορισμοῦ τῆς ταυτότητός της, καὶ ὄχι κάποιο ἄλλο. Ἡ θ. εὐχαριστία εἶναι γιὰ τὴν Ἐκκλησία ὅ,τι ἡ καρδιὰ γιὰ τὸ σῶμα, ἡ ρίζα γιὰ τὰ κλαδιὰ τοῦ φυτοῦ, ἡ ἄμπελος γιὰ τὰ κλήματα, ὅπως καὶ ὁ Κύριος εἶπε[3]. Εἶναι, θὰ λέγαμε μὲ ἕνα σύγχρονο ὅρο, τὸ DNA τῆς Ἐκκλησίας.
π.Δ.Θ.
[1] Ἡ Ἐκκλησία «Σημαίνεται ἐν τοῖς μυστηρίοις», ὅπως μᾶς διδάσκει ὁ ἱερὸς Καβάσιλας. Μυστήρια ἐδῶ ὀνομάζει τὴν θ. εὐχαριστία, ὄχι τὰ λεγόμενα ἑπτὰ μυστήρια — εἶναι γνωστὸ ἄλλωστε ὅτι ἡ ἀρίθμηση αὐτὴ ἕλκει τὴν καταγωγή της ἀπὸ τὴν σχολαστικὴ θεολογία. Ἡ Ἐκκλησία χρησιμοποιεῖ πολλάκις ἐν τῇ θείᾳ λειτουργίᾳ τὸν ὅρον μυστήρια (στὸν πληθυντικὸ) ὑπὸ τὴν παραπάνω σημασία. Πρὶν ἀπὸ τὸ «Πάτερ ἡμῶν» ὁ ἱερεὺς εὔχεται νὰ μᾶς καταξιώσει ὁ Θεὸς «μεταλαβεῖν τῶν ἐπουρανίων καὶ φρικτῶν αὐτοῦ μυστηρίων». Μετὰ τὴν θεία μετάληψη ὁ διάκονος παραγγέλει: «Ὀρθοί· μεταλαβόντες τῶν θείων, ἁγίων, ἀχράντων, ἀθανάτων, ἐπουρανίων καὶ ζωοποιῶν, φρικτῶν τοῦ Χριστοῦ μυστηρίων, ἀξίως εὐχαριστήσωμεν τῷ Κυρίῳ»· ὁ δὲ ἱερεὺς εὐθὺς εὐχαριστεῖ τὸν Θεόν, ὁ ὁποῖος μᾶς ἀξίωσε καὶ «τῇ παρούσῃ ἡμέρᾳ (μεταλαβεῖν) τῶν ἐπουρανίων καὶ ἀθανάτων αὐτοῦ μυστηρίων». Τὰ «μυστήρια» ταυτίζονται μὲ τὸ κατ’ ἐξοχὴν μυστήριον τῆς θ. εὐχαριστίας. Γι’ αὐτὸ ἄλλωστε καὶ στὴν πρώτη Ἐκκλησία ὅλα τελοῦνταν ἐν τῇ θείᾳ εὐχαριστίᾳ — ὅπως συμβαίνει ἀκόμη καὶ σήμερα μὲ τὴν χειροτονία. Θὰ δοθεῖ εὐκαιρία σὺν Θεῷ νὰ ὁμιλήσουμε ἐκτενέστερα ἐπὶ τοῦ θέματος τούτου.
[2] Οἱ ἐκφράσεις «βασιλεία τοῦ Θεοῦ», «βασιλεία τῶν οὐρανῶν» καὶ «ἐπουράνιος βασιλεία» δὲν διαφέρουν. Ἡ φράση «οἱ οὐρανοὶ» ἁπλῶς παραφράζει τὸν ὅρον «Θεός», τὸν ὁποῖον ἐκ σεβασμοῦ ἀπέφευγαν νὰ χρησιμοποιοῦν οἱ ἐξ Ἰουδαίων Χριστιανοί. Δὲν ἔχουμε νὰ κάνουμε δηλαδὴ μὲ κάποια πλατωνικοῦ τύπου ἰδεατὴ κατάσταση ἐπὶ τῆς γῆς.
[3] «Σημαίνεται δὲ ἡ Ἐκκλησία ἐν τοῖς μυστηρίοις, οὐχ ὡς ἐν συμβόλοις, ἀλλ’ ὡς ἐν καρδίᾳ μέλη, καὶ ὡς ἐν ῥίζῃ τοῦ φυτοῦ κλάδοι, καὶ καθάπερ ἔφη ὁ Κύριος, ὡς ἐν ἀμπέλῳ κλήματα» (ἱερὸς Καβάσιλας, Ἑρμηνεία εἰς τὴν θείαν λειτουργίαν, βλ. PG 150, 452-453).
