Ἐκ τοῦ πρὸς ἔκδοσιν βιβλίου μας
"ΟΙ ΟΚΤΩ ΤΟΠΙΚΟΙ ΜΑΣ ΑΓΙΟΙ"

Ἐν σαρκὶ ὡς ἄσαρκος ἔζησας, πάτερ.
Kαὶ τοῖς ἀσάρκοις νῦν συνευφραίνει νόοις.

Ἐκ τῶν πλέον περιφανῶν καὶ ἐξακούστων ἁγίων τῆς Θεσσαλιώτιδος Ἐκκλησίας τυγχάνει ὁ ἐκ Σκλαταίνης Διονύσιος ὁ θαυματουργός, ὁ καὶ κτήτωρ τῆς ἐν Ὀλύμπῳ καὶ ἐπ’ ὀνόματι αὐτοῦ νῦν τιμωμένης περισήμου πατριαρχικῆς καὶ σταυροπηγιακῆς μονῆς, τῆς παρὰ τὴν πόλιν τοῦ Λιτοχώρου κειμένης[1].

Ὁ ὁσιώτατος Διονύσιος ἐγεννήθη περὶ τὸ 1500 ἔτος εἰς τὸ χωρίον Σκλάταινα (ἢ Πλάτινα)[2] τῆς Θεσσαλικῆς ἐπαρχίας Φαναρίου. Ἐξ ἁπαλῶν ὀνύχων προετύπου οἷος ἔμελλε γενέσθαι. Κατὰ Τετάρτην καὶ Παρασκευὴν οὐδόλως ἐθήλαζεν. Οἱ θεοσεβεῖς καὶ ἐνάρετοι αὐτοῦ γονεῖς Νικόλαος καὶ Θεοδώρα ἔβλεπον καθ’ ἑκάστην ἄνωθεν τοῦ ἐσπαργανωμένου βρέφους φωτεινὸν σταυρόν. Ἔδωκαν αὐτῷ τὴν κλῆσιν Δημήτριος καὶ ἀνέθρεψαν αὐτὸν παιδιόθεν ἐν φόβῳ Κυρίου, μὴ παραλιπόντες, ὅσον ἔνεστι, καὶ τὴν κατὰ κόσμον μόρφωσιν αὐτοῦ, διὰ πενιχρῶν μέσων, πτωχείας ἕνεκεν καὶ στερήσεως οὐ τῆς τυχούσης.

Ὁ παῖς Δημήτριος ἐδείκνυε μεγάλην ἔφεσιν πρὸς τὰ γράμματα. Ἐπεδίδοτο μετὰ ζήλου πολλοῦ εἰς τὴν μελέτην τῆς θείας Γραφῆς καὶ ἄλλων ἐκκλησιαστικῶν βιβλίων, ἰδιαιτέραν δὲ ὅλως ἀγάπην ἔτρεφε πρὸς τὴν καλλιγραφίαν. Ἐνεφορεῖτο ὑπὸ τοῦ εὐγενοῦς πόθου, ἵνα, κατ’ ἀπαίτησιν τῶν χρόνων ἐκείνων, ἀντιγράψῃ τὴν ἁγίαν Γραφὴν καὶ τὰ λειτουργικὰ βιβλία τῆς Ἐκκλησίας, ὠφέλειαν ἑαυτῷ καὶ ἑτέροις προσάγων[3]. Διανύοντος τὴν ἐφηβικὴν ἡλικίαν, ἐκοιμήθησαν οἱ γονεῖς αὐτοῦ, ὅθεν περιῆλθεν εἰς ἐσχάτην πενίαν. Πρὸς πορισμὸν τῶν ἐπιτηδείων καὶ τὴν τοῦ βίου διεξαγωγήν, ἀνέλαβε τὴν παροχὴν ἐνισχυτικῆς διδασκαλίας εἰς μαθητὰς τοῦ χωρίου.

Μετ’ ὀλίγον ὅμως ἐγκαταλείπει τὴν γενέτειραν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθεῖ μοναχόν τινα ὀνόματι Ἄνθιμον εἰς Μετέωρα, ἔνθα ὑποτάσσεται εἰς τὸν γέροντα Σάββαν. Ἐν τῇ ἱερᾷ μονῇ Μεγάλου Μετεώρου καρεὶς τὴν κόμην τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ καὶ τὸ μέλαν ἀσπασάμενος ἄμφιον, τὸ τῆς νεκρώσεως σύμβολον, «τὴν ζωοποιὸν νέκρωσιν τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ ἐν τῷ σώματι αὐτοῦ περιφέρει, ἵνα καὶ ἡ ζωὴ τοῦ Ἰησοῦ ἐν αὐτῷ φανερωθῇ»[4]. Ὅ ποτε Δημήτριος, Δανιὴλ τὸ νῦν κληθείς, «ἐσταύρωται τῷ κόσμῳ», «ζῶν οὐκέτι αὐτός, ἀλλ’ ἐν αὐτῷ Χριστός»[5]. Κτησάμενος παντελῆ ἐκκοπὴν τοῦ ἰδίου θελήματος καὶ ἀλλότριος φανεὶς πάσης ἐμπαθοῦς αἰσθήσεως, ἐπιδίδεται εἰς ὑψηλοὺς πνευματικοὺς ἀγῶνας, ἐραστὴς γενόμενος τῆς ἄκρας φιλοσοφίας, τῆς ἐνθέου, λέγω, καὶ ἐνζήλου μονώτιδος (μονήρους, μοναχικῆς) βιοτῆς, παννύχιος καὶ πανημέριος τὸν Θεὸν ἀντιβολῶν[6].

Χρόνου ἱκανοῦ προελθόντος, ἐν ᾧ ἔλαμψεν ὡς φωτεινὸν μετέωρον ἐπὶ τῶν ἱερῶν βράχων καὶ μετάρσιος ἐγένετο, θείᾳ νεύσει πορείαν μεταβαλὼν καὶ ὡς ὑψιπέτης ἀετὸς τῶν κάτω ὑπεριπτάμενος, τὴν τῶν μετεωριτῶν πολιτείαν διῆλθε καὶ εἰς τὸν ἁγιοτρόφον ἀνέδραμεν Ἄθωνα[7]. Διατρίβων πλησίον ἁγίων ἀνδρῶν καὶ τὴν ἔνθεον αὐτῶν πολιτείαν μιμούμενος, ἀρετὴν ἀόκνως ἐργάζεται, ἰσαγγέλως ἀγωνιζόμενος. Γίνεται δεκτὸς ὑπὸ τοῦ Πρώτου τοῦ ἁγίου Ὄρους ἱερομονάχου Γαβριήλ, ὅστις ὑπῆρξεν μαθητὴς καὶ βιογράφος τοῦ Πατριάρχου Νήφωνος Β΄. Ἐν βραχεῖ ἐνδύεται τὸ μέγα καὶ ἀγγελικόν, ὡς λέγεται, σχῆμα, λαβὼν τὸ ὄνομα Διονύσιος. Ἀλλ’ οὐ μόνον ἐν τῇ στρατείᾳ τῆς ἀγγελοειδοῦς ζωῆς ἔθετο αὐτὸν ὁ Κύριος. Τῇ χάριτι τοῦ παναγίου καὶ τελεταρχικοῦ Πνεύματος εἰς τὸν ἅγιον καὶ ὑπερμέγιστον βαθμὸν τῆς ἱερωσύνης προσέτι κατέστησεν.

Ἐπὶ διετίαν ἐφημερεύει εἰς τὸν πανίερον ναὸν τοῦ Πρωτάτου. Μετὰ ταῦτα, λαβὼν τὴν εὐχὴν τοῦ τιμίου γέροντος καὶ ἐν τῇ σκήτῃ τῆς μονῆς Καρακάλου ἐπ’ ὀλίγον ἀσκητεύσας, κτίζει μικρὸν κελλίον ἐγγὺς τοῦ τόπου καὶ ἐν αὐτῷ ἀποσύρεται. Ὡς ἄκρος ἐραστὴς τῆς ἐρημίας, κτίζει καὶ ναΰδριον ἐπ’ ὀνόματι τῆς ἁγίας Τριάδος, παραμένων ἐν τῷ τόπῳ ἐκείνῳ ἐπὶ τρία ἔτη, θείῳ ἔρωτι κουφιζόμενος.

Ἀργότερον, παλαιὸν αὐτοῦ πόθον ἐκπληρῶν, ἐπισκέπτεται τοὺς Ἁγίους Τόπους. Εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα ὁ πατριάρχης Δωρόθεος ἐπὶ τοσοῦτον ἐκτιμᾷ τὰς ἀρετὰς αὐτοῦ, ὥστε προτείνει αὐτὸν ὡς διάδοχον τοῦ θρόνου τῆς μητρὸς τῶν Ἐκκλησιῶν· τὸ δ’ αὐτὸ καὶ ὁ μητροπολίτης Ἰκονίου, διὰ τοὺς οἴακας τῆς Ἰκονιέων Ἐκκλησίας. Ὅμως ὁ μακάριος ἀρνεῖται καὶ ἐπιστρέφει εἰς τὸ ἁγιώνυμον Ὄρος[8].

Διαμένει ἐν τῷ κελλίῳ αὐτοῦ ἐπὶ μίαν δεκαετίαν εἰσέτι, ἐντείνων τὸν πνευματικὸν ἀγῶνα, ἐναπομαράνας τὰ τῶν παθῶν σκιρτήματα, βασιλεύσας κατ’ αὐτῶν ἐν Χριστῷ. Ἡ ἀγαθὴ αὐτοῦ φήμη ὁσημέραι ἐφήπλωται εἰς ὅλον τὸ Ὄρος[9]. Γέγονε κανὼν ἀρετῆς, ἔρεισμα τῶν μοναστῶν, ἄριστος διδάσκαλος τοῦ μοναδικοῦ καὶ ἀγγελοειδοῦς αὐτῶν ἐπαγγέλματος.

Ἵνα τεθῇ τὸ φῶς ἐπὶ τὴν λυχνίαν, οἰκονομοῦντος τοῦ Κυρίου, ἐψηφίσθη ὡς ἡγούμενος τῆς μονῆς Φιλοθέου[10] ὑπὸ τῶν ἀδελφῶν αὐτῆς, ἐν ἀγνοίᾳ αὐτοῦ. Παρὰ τὰς ἀρχικὰς ἀντιρρήσεις, ἀναλαμβάνει τὸ εὐθυνοφόρον ἔργον, κατανοῶν τί τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, ἔτι δὲ καμπτόμενος ὑπὸ τὰς ἱκεσίας τῶν Φιλοθεϊτῶν πατέρων, οἵτινες μετὰ δακρύων παρεκάλουν αὐτόν, ἵνα σώσῃ ἀπὸ ἀφανισμοῦ τὸ ἱερὸν αὐτῶν ἐνδιαίτημα.

Ἡ κατάστασις τῆς σχεδὸν ἐρειπωθείσης μονῆς ἔθετεν ὡς πρῶτον μέλημα τὴν ἀνόρθωσιν αὐτῆς καὶ νεουργίαν. Ὑπὲρ τῶν ἐν ἐρειπίοις σκηνούντων ἀδελφῶν ὁ φιλέρημος Διονύσιος ἐγκαταλείπει τὴν περιπόθητον αὐτῷ ἡσυχίαν καὶ ταξιδεύει μέχρι καὶ αὐτῆς τῆς Κωνσταντινουπόλεως πρὸς ἀνεύρεσιν χορηγῶν τοῦ ἔργου. Ὅμως οἱ κόποι, αἱ θυσίαι καὶ ἡ ἀρετὴ δὲν ἀναγνωρίζονται πάντα καὶ ὑπὸ πάντων, ἐνίοτε δὲ ὁ δίκαιος μᾶλλον «δύσχρηστός ἐστι, βαρὺς καὶ βλεπόμενος», κατὰ τὸν σοφὸν Σολομῶντα[11]. Ἡ μετάλλαξις τῆς τάξεως τῆς ἱερᾶς μονῆς ἀπὸ Βουλγαρικῆς εἰς Ἑλληνικήν, ἡ μετατροπὴ αὐτῆς ἀπὸ ἰδιορρύθμου εἰς κοινοβιακήν, ὡς καὶ ὁ ἐν γένει τρόπος διοικήσεως αὐτῆς ὑπὸ τοῦ ὁσίου, δυσηρέστησε τοὺς ραθύμους καὶ τοὺς ἐν παντὶ καιρῷ καὶ τόπῳ ἀναζητοῦντας ἀφορμὰς πρὸς ἐπιφορὰν προβλημάτων καὶ πρόκλησιν σκανδάλων. Τινὲς ἐξ αὐτῶν μάλιστα ὑπεδαύλισαν πρὸς τούτοις καὶ ἐθνικιστικὰ πάθη, ἐγείροντες φθόνον κατὰ τοῦ ἁγίου καὶ ἐπιζητοῦντες τὸν θάνατον αὐτοῦ[12].

Ὅθεν, καταλιπὼν τὴν ἄμπελον Κυρίου Σαβαώθ, τὸ περιβόλιον, λέγω, τῆς Παναγίας, ἀναχωρεῖ μετὰ μικρᾶς συνοδείας Φιλοθεϊτῶν πατέρων εἰς Βέροιαν καὶ παραγενόμενος εἰς τὴν σκήτην τοῦ ὁσίου Ἀντωνίου τοῦ νέου, ἀνακαινίζει τὴν ἱερὰν μονὴν τοῦ Τιμίου Προδρόμου, καθιστῶν αὐτὴν φάρον πνευματικὸν ἁπάσης τῆς Κεντρικῆς Μακεδονίας.

Εἰς τὴν ἁγίαν ἐκείνην γῆν, ἔνθα ἐμπρέπων ἐν ἀσκήσει ἐνθέων ἀρετῶν εὑρέθη ποτὲ ὁ μέγας ἐν θεολογίᾳ Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ὡς καὶ πληθὺς ἑτέρων ἐπωνύμων τε καὶ ἀφανῶν ἀσκητῶν, ὁ Διονύσιος ὀργανώνει τὴν μοναστικὴν ζωὴν καὶ ἀναπτύσσει πλουσίαν ποιμαντικήν, διδακτικὴν καὶ φιλανθρωπικὴν δρᾶσιν. Τὰ εὐρέως διαθρυλούμενα θαύματα καὶ τὴν ἀκτινοβόλον αὐτοῦ πνευματικότητα ὁρῶντες πολλοί, ὁδηγοῦνται εἰς ἀποταγὴν τοῦ ματαίου βίου καὶ ὑποταγὴν τοῦ ἑαυτῶν θελήματος εἰς τὸ θεῖον καὶ πανσθενὲς καὶ παντέλειον, δι’ ὑπακοῆς εἰς τὸν ὅσιον, ὡς εἰς ποιμένα σοφὸν καὶ διδάσκαλον ἀπλανῆ, ἀσπασίως πάντας δεχόμενον καὶ πάντῃ ἄριστα τοὺς ζηλοῦντας μυσταγωγοῦντα εἰς βίον ξένον.

Ἐραστὴς ὢν τῆς ἐρήμου, καταφεύγει εἰς δυσπρόσιτον κλιτὺν τοῦ Ὀλύμπου καὶ ἐπιλέγει πρὸς διατριβὴν αὐτοῦ τόπον, ἐν ᾧ ἔκειτο τὸ ἔρημον μοναστήριον τῆς ἁγίας Τριάδος. Εἰς παρακείμενον σπήλαιον[13] συνεχίζει τοὺς ἀσκητικοὺς αὐτοῦ ἀγῶνας, ἐνδεχόμενος ὡς μόνην τροφὴν τὰ ἄγρια κάστανα. Εὑρὼν τὴν πολυπόθητον αὐτῷ ἡσυχίαν, ἀπολαύει ὡς ἀπερίστατος καὶ πολυειδῶν μεριμνῶν ἀπερίσπαστος, τοῦ σπανίου φυσικοῦ κάλλους, τῆς δρόσου, τῶν ἀκενώτων καλλιρόων πηγῶν, τῆς τῶν ναμάτων δαψιλείας, ἀκορέστως ἔχων πρὸς τὴν πάντερπνον ὡραιότητα τοῦ κατασκίου, μεγαλοπρεποῦς καὶ ἐπιβλητικοῦ ὄρους, ἐν ᾧ οὐχὶ εἰκῇ καὶ ὡς ἔτυχεν ἡ ἐκλελεπτυσμένη ἑλληνικὴ εἰδωλολατρικὴ σκέψις καὶ φαντασία ἔθηκε τὴν κατοικίαν τῶν θεῶν καὶ τῶν μουσῶν.

Ἀλλ’ ὁ ἐν φήμαις ἐπώνυμος οὐ δύναται εὐκαίρως ἔχειν ἢ τοῦ «λάθε βιώσας» εὐχερῶς ἐπιτυχεῖν. Ἐν ὀλίγῳ προστρέχει πλησίον αὐτοῦ, ἵνα δοθῇ εἰς τὴν ἄσκησιν, ὁ πρῶτος μοναχός. Τότε ὁ φιλάδελφος Διονύσιος ἐγκαταλείπει τὸ σπήλαιον καὶ ἐγκαθίσταται μετ’ αὐτοῦ εἰς τὴν ἱερὰν μονήν, ἀρχὴν ποιούμενος τοῦ ἔργου ἀνακαινίσεως αὐτῆς. Συναντᾷ ὅμως τὴν ἀντίδρασιν τοῦ τοπικοῦ ἄρχοντος ἀγᾶ Σάκου, ὑποκινηθεῖσαν τεχνηέντως ὑπὸ τοπικῶν παραγόντων, λυμαινομένων τὴν περιουσίαν τῆς μονῆς.

Κατὰ τοῦ ἁγίου καὶ τοῦ συνασκητοῦ αὐτοῦ ἀπαγγέλεται κατηγορία παρανόμου ἀνακαινίσεως τῆς ἱερᾶς μονῆς. Ἀμφότεροι ὁδηγοῦνται δεδεμένοι ἐνώπιον τοῦ Τούρκου δικαστοῦ Λαρίσης καὶ ἐξορίζονται εἰς τὸ «ὄρος τῆς Ζαγορᾶς» (Πήλιον)[14]. Ὁ Διονύσιος συνεχίζει τὸ θεάρεστον αὐτοῦ ἔργον, ἀναθερμαίνων διὰ μόνης τῆς αὐτοῦ παρουσίας τὰς καρδίας τῶν εὐσεβῶν, φωτίζων διὰ τοῦ ἐνθέου αὐτοῦ κηρύγματος τὴν διάνοιαν αὐτῶν, στηρίζων αὐτοὺς ἐν τῇ ὀρθοδόξῳ πίστει. Κτίζει καὶ εἰς τὰ μέρη τοῦ Πηλίου πολλοὺς ναοὺς καὶ κελλία. Πλησίον τῆς Μακρυνίτσης τῷ 1534/5 ἱδρύει θείᾳ εὐδοκίᾳ καὶ ἐπινεύσει τὴν ἱερὰν μονὴν ἁγίας Τριάδος Σουρβίας (ἢ Σουρβιᾶς).

Ἐν τοσούτῳ, εἰς τὴν περιοχὴν τοῦ Ὀλύμπου μετὰ τὴν φυγὴν τοῦ ἁγίου ἐσημειώθη παρατεταμένη ἀνομβρία. Οἱ κάτοικοι ἀποδιδόντες τὸ γεγονὸς εἰς τὴν ἄδικον ἐκδίωξιν τῶν δύο μοναχῶν, ἐζήτουν ἐπιμόνως τὴν ἐπιστροφὴν αὐτῶν. Συγκροτήσαντες μάλιστα ἐπιτροπήν, ἐπεσκέψαντο τὸν ἅγιον Διονύσιον εἰς Πήλιον, παρακαλοῦντες αὐτόν, ἵνα παράσχῃ ἄφεσιν αὐτοῖς καὶ ἐπιστρέψῃ εἰς τὴν πατρῴαν αὐτῶν γῆν, πρὸς ἄρσιν τῆς ἀδικίας καὶ παῦσιν τῆς φονικῆς ξηρασίας. Προσεκόμισαν δὲ καὶ ἐσφραγισμένον πιττάκιον (ἔγγραφον) τοῦ τοπικοῦ ἄρχοντος, δι’ οὗ ἐπετρέπετο ἡ ἐπιστροφὴ τῶν δύο μοναχῶν εἰς τὴν μονὴν τῆς ἁγίας Τριάδος. Πειθομένου ἐν τέλει τοῦ ὁσίου καὶ ἐπιστρέψαντος ἐπὶ τὸν τόπον, ὑπεδέχθησαν αὐτόν τε καὶ τὸν ἑαυτοῦ συνοδοιπόρον μετὰ μεγάλων τιμῶν, οὐχὶ μόνον οἱ Χριστιανοί, ἀλλὰ καὶ ὁ Ἀγαρηνὸς τοπάρχης, ὅστις αἰδεσθεὶς τὴν ἀρετὴν αὐτοῦ, ἐνεχείρισεν αὐτῷ ἔγγραφον ἄδειαν ἀνεγέρσεως ναοῦ καὶ κελλίων.

Οἰκιστὴς τοῦ Ὀλύμπου αὖθις γενόμενος ὁ σοφὸς Διονύσιος, συνεχίζει τὸ ἔργον τῆς ἀνοικοδομήσεως τῶν ἱερῶν κτισμάτων, ἀλλὰ καὶ τῆς πνευματικῆς ἐξυψώσεως τοῦ λαοῦ. Περιοδεύων εἰς κωμοπόλεις καὶ χωρία, κηρύσσει τὸν Χριστόν, ἐξομολογεῖ, ἐλεεῖ ἄνευ διακρίσεως πάντας ἀνθρώπους, στηρίζει τοὺς ὑποδούλους ἀδελφοὺς αὐτοῦ.

Κατὰ τὴν περὶ ἧς ὁ λόγος περίοδον ἀνεγείρει καὶ τὸ ἄχρι τῆς σήμερον σῳζόμενον μοναστήριον, πάλιν πρὸς τιμὴν τῆς ἁγίας Τριάδος. Ἐν χρόνῳ βραχυτάτῳ πέριξ αὐτοῦ συνάγεται πλῆθος μοναχῶν μέγα καὶ ἡ μονὴ καθίσταται πραγματικὴ Λαῦρα[15]. Ὣς τόσον, διὰ τὰς κατ’ ἰδίαν προσευχὰς καταφεύγει εἰσέτι εἰς τὴν ἐράσμιον αὐτῷ ἡσυχίαν, εἰς τὰ περὶ τὴν μονὴν σπήλαια, τὰ μετατραπέντα ὑπ’ αὐτοῦ εἰς ναΐσκους[16]. Ἐρχόμενον πολλάκις ἐκ τῶν ἱερῶν τούτων ἐντευκτηρίων, ἐθεάσαντο αὐτὸν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ λάμποντα ἐν τῷ φωτὶ τῆς θείας δόξης. Δὶς τοῦ ἔτους (20ῇ Ἰουλίου καὶ 6ῃ Αὐγούστου) ἀνέβαινεν εἰς τὴν κορυφὴν τοῦ αἰγλήεντος ὄρους καὶ ἐλειτούργει χαρμονικῶς ἑορτάζων.

Ἄγων τοιοῦτον ἀγαθὸν καὶ χριστομίμητον βίον, ἔφθασεν εἰς λίαν ὑψηλὰ μέτρα ἀρετῆς καὶ ἁγιότητος, κατὰ πάντα ἐφάμιλλος τῶν πάλαι ὁσίων καὶ θεοφόρων πατέρων ἡμῶν τῶν ἐν ἀσκήσει λαμψάντων γενόμενος, μᾶλλον δὲ ἀγγέλων ἰσοστάσιος. Οἱ προσεγγίζοντες αὐτῷ ἐνόμιζον, ὅτι ἤγγιζον αὐτὸν τοῦτον τὸν Χριστόν. Ἠξιώθη τοῦ προορατικοῦ χαρίσματος, ἐποίει δὲ πλεῖστα θαύματα καὶ πρὸ τῆς αὐτοῦ κοιμήσεως[17].

«Νουθετήσας πατρικῶς τοὺς ἑαυτοῦ φοιτητάς, ἐκοιμήθη τὸν ὅσιον ὕπνον τῇ κγ΄ (23ῃ) μηνὸς Ἰανουαρίου»[18] ἐν τῷ μέχρι σήμερον σωζομένῳ σπηλαίῳ. Τὴν ἀκριβῆ ἡμερομηνίαν τῆς ἑαυτοῦ κοιμήσεως ἀπεκάλυψε πρότερον εἰς τὸν γέροντα Παρθένιον, ἡγούμενον μιᾶς τῶν μονῶν τοῦ Πηλίου.

Τὸ σεπτὸν αὐτοῦ σκῆνος κατετέθη εὐσταλῶς καὶ ἐντίμως εἰς τὸν νάρθηκα τοῦ ἱεροῦ ναοῦ. Κατὰ τὴν ἀνακομιδὴν τῶν ἱερῶν αὐτοῦ λειψάνων ἐπλήσθη ἡ γῆ ἀρρήτου εὐωδίας. Ἕως τῆς σήμερον ἄνθη καλλίπνοα τὰ ἅγια αὐτοῦ λείψανα, κῆπος εὐώδης ὁ πάνσεπτος τάφος, θεόρρυτοι κρουνοί, ἐξ ὧν μετ' εὐφροσύνης ἀρύονται τῶν ἰαμάτων τὴν χάριν καὶ πᾶν δώρημα τέλειον τὰ τῶν εὐσεβῶν συρρέοντα πλήθη.

Εἰς τὴν γενέτειραν αὐτοῦ μεγάλως τιμᾶται τῇ τελευταίᾳ Κυριακῇ τοῦ Ἰουλίου ἑκάστου ἔτους.

[1] Τυγχάνει πολιοῦχος Λιτοχώρου.

[2] Σήμερον ὀνομάζεται Δρακότρυπα καὶ ἀνήκει εἰς τὸν Δῆμον Μουζακίου τῆς Περιφερειακῆς Ἑνότητος Καρδίτσης. Εἰς ἀπορίαν εὔλογον ἐμβάλλει, φρονοῦμεν, τὸ γεγονός, ὅτι ἡ κώμη δὲν καλεῖται εἰσέτι ἐπ’ ὀνόματι τοῦ ἐκλεκτοῦ καὶ περιλαλήτου αὐτῆς τέκνου. Τυγχάνει γενέτειρα ἁγίου. Τί πλέον; Ποία τιμὴ μείζων ταύτης; Οὐκ ἔδει τὸ ὀφειλόμενον ἀποδοθῆναι;

[3] Συμφώνως πρὸς τὴν τοπικὴν παράδοσιν, κατὰ τὰ διαλείμματα τοῦ σχολείου συνήθροιζε τοὺς ἐπιμελεῖς καὶ ἡσύχοις τρόποις κεκοσμημένους μαθητάς, ὁμιλῶν αὐτοῖς περὶ τῆς πίστεως. Τοῦτο κατ’ ἐξακολούθησιν ἐποίει, παρὰ τὰς ἀντιρρήσεις τοῦ διδασκάλου, ὅστις ἐν μιᾷ τῶν ἡμερῶν εἰς τοσοῦτον ὀργῆς ἦλθεν, ὥστε ἐξεσφενδόνισεν αὐτὸν ἐκ τοῦ παραθύρου. Εἰς τὸν τόπον ἐφ’ ᾧ ἔστη πεσὼν ὁ μικρὸς μαθητής, ἐνεχαράχθη ἐπιφανῶς ἀποτύπωμα τῶν ἁγίων αὐτοῦ ποδῶν, διασωθὲν ἄρχι ἡμερῶν ἡμετέρων.

[4] Β΄ Κορ. δ΄ 10

[5] Γαλ. ϛ΄ 14· β΄ 20.

[6] Ἤγουν νυχθημερὸν ἱκετεύων τὸν Θεόν.

[7] Θρυλεῖται τὸ μέγα καὶ θαυμαστὸν τοῦτο, ὅτι μὴ ἔχων τὴν πρὸς τοιαύτην ἀναχώρησιν ἄδειαν καὶ εὐλογίαν τοῦ προεστῶτος (πιθανῶς ὁ ἡγούμενος ἐπίστευεν, ὅτι ὁ μοναχὸς Δανιὴλ εὑρίσκετο εἰς πλάνην) ἐπεχείρησε ἅλμα «κατὰ κρημνῶν» καὶ ἱεροκρυφίως ἐδραπέτευσεν. Ἡ πρᾶξις αὕτη ἀποτελεῖ ἀναμφιβόλως ἐξαίρεσιν τοῦ κανόνος, ὅστις θέλει τὸν μοναχὸν «δόμοις ἐγκεκλῃμένον», τουτέστιν ἐγκεκλεισμένον διὰ βίου εἰς τὴν μάνδραν αὐτοῦ. Τοῦ κανόνος δὲ τούτου ἡ παράβασις ἀποδίδοται ἐνίοτε ὑπὸ τῶν σοφῶν γερόντων καὶ εἰς ἐνέργειαν «δαιμονίου φυγῆς», κατατρύχοντος ἐν πολλοῖς τοὺς μοναχούς. Ἀλλ’ ᾧδε εὑρισκόμεθα πρὸ ἐξαιρέτου περιπτώσεως. Παρομοίαν συναντῶμεν καὶ εἰς τὸν βίον τοῦ ὁσίου Συμεὼν τοῦ στυλίτου (1η Σεπτεμβρίου)· ἀνέβη ἐπὶ τὸν στῦλον, ἀκολουθῶν τὸν δρόμον τῆς «ἁγίας ἀνυπακοῆς». Ἐξ ἀντιθέτου, ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, μολονότι ἐγνώριζεν, ὅτι ἡ σύνθεσις ὕμνων ἀπετέλει χάρισμα δοθὲν αὐτῷ ἄνωθεν, ὑπήκουσεν εἰς τὴν ἐντολὴν τοῦ προεστῶτος καὶ ἐπαύσατο συνθέτων ἄχρι παρεμβάσεως τῆς Θεοτόκου. Συναφὲς πρὸς τὰ ἀνωτέρω τυγχάνει καὶ τὸ γεγονὸς τῆς συνεχοῦς μετακινήσεως τοῦ ἱερωτάτου Διονυσίου ἀπὸ τόπου εἰς τόπον. Οὐκ ἐγένετο ἐκ πνεύματος πλάνης καὶ φυγῆς, ἀλλ’ ἐκ θείας νεύσεως ἢ διωγμοῦ ἕνεκεν, ὡς εἴδομεν καὶ εἰς τὸν βίον τοῦ ὁσιομάρτυρος Δαμιανοῦ. Τὸ αὐτὸ μαρτυρεῖται καὶ ὑπὸ τῶν βίων πλείστων ὅσων ἁγίων, ἐν οἷς ὁ μέγας Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ὁ σύγχρονος ἡμῖν Παΐσιος ὁ ἁγιορείτης, ὁ ἀρτιθαλὴς στέφανος τῆς Ἐκκλησίας, καὶ ὁ εὔδρομος ἱερομάρτυς Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ὅστις θείᾳ νεύσει ἀφῆκε τὴν μάνδραν αὐτοῦ καὶ ἐπορεύθη εἰς τὸν κόσμον. Ἠκολούθησε τὸν δρόμον τῆς ἀταξίας ὑπὲρ τῶν ἀδελφῶν αὐτοῦ, λέγων· «ἂς γίνω ἐγὼ ἀνάθεμα, διὰ νὰ σωθοῦν ἐκεῖνοι»!

[8] Ἀργότερον, πρὸ τῆς ἀναχωρήσεως ἐκ Βεροίας εἰς Ὄλυμπον, ἐπεσκέψατο ἐκ νέου τοὺς Ἁγίους Τόπους.

[9] Ἐδέξατο ἐπισκέψεις ἀγγέλων, οἵτινες ἕως καὶ λίθους μετέφερον, συνεπικουροῦντες αὐτῷ εἰς τὰς ἐργασίας οἰκοδομήσεως. Ἐσώθη ἀπὸ δόλου καὶ ἐνέδρας ἐπιδόξου ληστοῦ. Ἐνέκρυπτε τὰ θαυμάσια ταῦτα, ὅμως ὁ Θεὸς φανερὰ τοῖς πᾶσιν ἐποίει καὶ τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἐν παντὶ διελαλεῖτο.

[10] Μονὴ τῶν Βουλγάρων ὠνομάζετο τότε, καθ’ ὃ ἐγκατεβίουν ἐν αὐτῇ Βούλγαροι μοναχοί.

[11] Σοφ. Σολ. β΄ 12· 14.

[12] «Θανάτω ἀσχήμονι καταδικάσωμεν αὐτὸν» (Σοφ. Σολ. β΄ 20).

[13] Σῴζεται μεθ’ ἑνὸς παρεκκλησίου ἕως τῆς σήμερον.

[14] Ὠνομάζετο καὶ ὄρος τῆς Δημητριάδος.

[15] Ἐν αὐτῇ εὕρισκε καταφύγιον καὶ ἡ «κλεφτουριά»· καθ’ ὅσον, ὡς γνωστόν, ὁ Διονύσιος ἀνέπτυξε καὶ πλουσίαν ἐθνικὴν δρᾶσιν.

[16] Ἔδωκε καὶ ὀνόματα εἰς αὐτά. Γολγοθᾶ Σπήλαιον, Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν, Ἅγιος Λάζαρος, Μέγα Σπήλαιον.

[17] Κάποτε εἶπεν εἰς τοὺς ἀδελφούς· «Ἰδοὺ ἔρχονται πρὸς ἡμᾶς δύο μοναχοί». Ἐζωγράφησε δὲ ἐπὶ χάρτου τὰς μορφὰς αὐτῶν, καθ’ ὅτι ὑπῆρξε καὶ δεινὸς ζωγράφος. Τῇ ἐπαύριον οἱ μαθηταὶ θαυμάζοντες ἐδέχθησαν τὴν ἐπίσκεψιν δύο μοναχῶν, ὁμοίων καθ’ ὅλα πρὸς τὰς μορφὰς τῶν ἐζωγραφημένων προσώπων.

[18] Ἐκ τοῦ συναξαρίου τῆς ἱερᾶς ἀκολουθίας τοῦ ὁσίου. Ἡ ἀκριβὴς χρονολογία τῆς κοιμήσεως αὐτοῦ παραμένει ἄγνωστος. Ἐξάπαντος συνέβη ἐν ἔτει μεταγενεστέρῳ τοῦ 1542, καθ’ ὅτι ἐντεῦθεν τοῦ ἔτους ἐκείνου ἐγένετο ἡ ὑπ’ αὐτοῦ ἀνακαίνισις τῆς ἱερᾶς μονῆς ἁγίας Τριάδος.