Λέμε πολλὲς φορὲς ὅτι τὸ πῶς ἔγινε ὁ κόσμος εἶναι ὑπόθεσις τῆς ἐπιστήμης, ἐνῷ τὸ ποιὸς ἔφτιαξε τὸν κόσμον ὑπόθεσις τῆς θεολογίας. Στὰ θεολογικὰ πράγματα συνήθως τὸ πῶς δὲν ἔχει θέση. Τοῦτο συμβαίνει, διότι ὁ Θεὸς δὲν εἶναι ἀντικείμενο γιὰ νὰ γνωρίζεται μὲ μεθόδους ἐπιστημονικές. Οἱ μεγάλοι Ἕλληνες Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας διέκριναν ἀναμέσον τοῦ τρόπου γνώσεως τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ τρόπου γνώσεως τῶν ἀντικειμένων. Ὁ Θεὸς δὲν εἶναι κάτι τὸ ἐπιστητόν. Ὅταν στὰ τοῦ Θεοῦ εἰσάγουμε τὰ τῆς ἐπιστήμης, τότε ἐπικρατεῖ σύγχυσις. Ἡ ἐπιστήμη καὶ ἡ φιλοσοφία εἶναι γιὰ τὰ κτιστὰ πράγματα. Γιὰ τὸν Θεὸ δὲν ὑπάρχουν ἐπιστημονικὲς ἀποδείξεις. «Ὁ μὲν οὖν Θεὸς ἀναπόδεικτος ὤν, οὐκ ἔστιν ἐπιστημονικός»[1]. Γι’ αὐτὸ καὶ στὴν ὀρθόδοξη παράδοση δὲν παρατηρήθηκε ποτὲ ἡ διαβόητος «σύγχυσις ἐπιστήμης καὶ θρησκείας», φαινόμενο ποὺ ἔλαβε χώρα στὴν Δύση μὲ ἐπιπτώσεις ὀλέθριες μέχρι σήμερα.
Στὰ χρόνια τοῦ σχολαστικισμοῦ (12ος - 14ος αἰ. περ.), τότε ποὺ στὴν Δύση κυριαρχοῦσε ἡ ἀριστοτελικὴ σκέψη καὶ εἶχε ἀπολυτοποιηθεῖ τὸ «τάδε ἔφη Ἀριστοτέλης», ἔγινε, σὺν τοῖς ἄλλοις, καὶ προσπάθεια νὰ ἐξηγηθεῖ μὲ φιλοσοφικοὺς ὅρους τὸ μυστήριον τῆς μεταβολῆς τοῦ ἄρτου καὶ τοῦ οἴνου εἰς σῶμα καὶ αἷμα Χριστοῦ κατὰ τὴν θεία λειτουργία. Οἱ σχολαστικοὶ (θεολογοῦντες φιλόσοφοι - φιλοσοφοῦντες θεολόγοι) τῆς Δύσεως εἰσάγοντας κατηγορίες τῆς ἀριστοτελικῆς φιλοσοφίας (οὐσία, εἶδος, συμβεβηκὸς καὶ ἄλλες παρεμφερεῖς) ἔπεσαν στὴν οἰκτρὰ ἕως καὶ τραγελαφικὴ γιὰ τὰ σημερινὰ ἐπιστημονικὰ δεδομένα πλάνη (γκάφα) τῆς λεγομένης μετουσιώσεως (transubstantiatio), ἐκφράσεως ποὺ δυστυχῶς μέχρι πρό τινος τοὐλάχιστον ἐχρησιμοποιεῖτο εὐρέως καὶ ἀπὸ ὀρθοδόξους πιστοὺς καὶ θεολόγους[2].
Ἂς θαυμάσουμε τὴν ἀπάντηση ποὺ δίνει ἐπὶ τοῦ θέματος ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, ἀπάντηση χαρακτηριστικὴ τῆς ἁπλότητος, ἂν μή τι ἄλλο, ποὺ διακρίνει τὴν σκέψη τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας — γνώρισμα ἀσφαλῶς τῆς ἀληθοῦς σοφίας.
«Αὐτὸς ὁ ἄρτος καὶ ὁ οἶνος», λέει ὁ ἱερὸς πατήρ, «μεταποιεῖται εἰς σῶμα καὶ αἷμα Θεοῦ. Εἰ δὲ τὸν τρόπον ἐπιζητεῖς, πῶς γίνεται, ἀρκεῖ σοι ἀκοῦσαι, ὅτι διὰ Πνεύματος ἁγίου, ὥσπερ καὶ ἐκ τῆς ἁγίας Θεοτόκου διὰ Πνεύματος ἁγίου ἑαυτῷ, καὶ ἐν ἐαυτῷ ὁ Κύριος σάρκα ὑπεστήσατο· καὶ πλέον οὐδὲν γινώσκομεν, ἀλλ’ ὅτι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ ἀληθής ἐστι, καὶ ἐνεργής, καὶ παντοδύναμος, ὁ δὲ τρόπος ἀνεξερεύνητος»[3].
Μὴν ἐπιζητεῖς νὰ μάθεις τὸν τρόπο, λέει. Σοῦ ἀρκεῖ ὅτι γίνεται διὰ Πνεύματος ἁγίου. Ὁ τρόπος εἶναι ἀνεξερεύνητος. Ἂν δὲ καὶ ἐπιχειρήσεις, ἡ ἀνθρωπίνη συλλογιστικὴ θὰ σὲ ὁδηγήσει μαθηματικῶς στὴν πλάνη. Ὁ Θεὸς καὶ τὰ τοῦ Θεοῦ δὲν ἐξηγοῦνται διὰ τῆς λογικῆς, προσεγγίζονται διὰ τῆς πίστεως, τῆς ἀγάπης, τῆς προσωπικῆς σχέσεως καὶ τοῦ βιώματος ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ. Ἡ λογικὴ ἔχει τὴν θέση της· πῶς ἄλλως; — ἀκόμη καὶ ἡ λατρεία ποὺ προσφέρουμε στὸν ἐν τριάδι Θεόν, λογικὴ καλεῖται λατρεία. Ἔχει θέση ἡ λογική, δὲν εἶναι ὅμως αὐτὴ ποὺ προηγεῖται.
* * *
Κοιτάξτε τώρα πῶς στὸ ἴδιο ἀκριβῶς πνεῦμα κινεῖται καὶ ἕνας σύγχρονος ἅγιος, ὁ ἅγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς ἐπίσκοπος Ἀχρίδος.
Πατῆσετε ἐδῶ γιὰ νὰ διαβάσετε τί ἀπαντᾷ ὁ ἅγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς σὲ εὐσεβῆ οἰκογένεια ποὺ ρωτάει πῶς ἀναστήθηκε ὁ Χριστός. Τὸ κείμενο εἶναι σὲ μορφὴ pdf.
π.Δ.Θ.
[1] Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεύς.
[2] Γιὰ τὸ θέμα αὐτὸ καὶ τὶς βαθύτερες ρίζες καὶ ἀπαρχές του θὰ κάνουμε ἐκτενέστερη ἀναφορὰ ἐν εὐθέτῳ χρόνῳ.
[3] Ἁγ. Ἰω. Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, ΡG 94, 1145.
