Τοῦ Ἀντ. Φωστιέρη
Μοῦ κάνει ἐντύπωση τὸ ὅτι σὲ μιὰ ὁλόκληρη ἡμερίδα[1] ἀφιερωμένη στὰ σύγχρονα προβλήματα τῆς γλώσσας, οἱ περισσότερες συζητήσεις ἐπικεντρώθηκαν στὴν πολὺ παλιὰ διαμάχη τῆς δημοτικῆς καὶ τῆς καθαρεύουσας — ἕνα θέμα δηλαδὴ ξεπερασμένο πιὰ ἀπὸ καιρὸ ἤ, πάντως, ἕνα θέμα ποὺ ταλάνισε γενιὲς καὶ γενιὲς ὣς τὶς μέρες μας. Ἐκεῖνο ποὺ ἐλάχιστα ἀπασχόλησε τὶς συζητήσεις τὶς σημερινὲς — ἂν ἐξαιρέσουμε βέβαια τὴν εἰσήγηση τοῦ Διονύση Σαββόπουλου[2] — εἶναι ἡ πρόσφατη ἀντιπαράθεση μονοτονικοῦ καὶ πολυτονικοῦ, καθὼς καὶ ἡ περιφανὴς νίκη τοῦ πρώτου ἐπὶ τοῦ δευτέρου. Εἰδικὰ μάλιστα στὴν ἑνότητα αὐτὴ τῶν συζητήσεων ποὺ ἀφορᾶ στὴ σχέση γλώσσας καὶ πολιτικῆς, ἡ κρατικὴ ἐπιβολὴ τοῦ μονοτονικοῦ νομίζω πὼς μπορεῖ νὰ εἰκονογραφήσει, παραστατικότερα ἀπ᾿ ὁτιδήποτε ἄλλο, τὴν πειθαναγκαστικὴ δύναμη τῆς ἐξουσίας ἀκόμα καὶ στὰ γλωσσικά μας πράγματα. Ὁ νομοθετικὸς καθορισμὸς τῆς δημοτικῆς ὡς ἐπίσημης γλώσσας τοῦ κράτους εἶναι ἀδιανόητο νὰ ἐξομοιωθεῖ μὲ τὴν ἀναπάντεχη ἐπιβολὴ τοῦ μονοτονικοῦ συστήματος: ἡ τυπικὴ κατοχύρωση τῆς δημοτικῆς ἦρθε ὡς ἀναγνώριση μιᾶς ἄτυπης πραγματικότητας ποὺ ἴσχυε ἐδῶ καὶ πενήντα — γιὰ νὰ μὴν πῶ ἐδῶ καὶ ἑκατὸν πενήντα — χρόνια, ἐνῶ ἡ ἀπόφαση γιὰ τὴν καθιέρωση τοῦ μονοτονικοῦ ἐλήφθη ἄνωθεν καὶ ἐν μιᾷ νυκτί.
Τὸ δυστύχημα εἶναι (καὶ σ᾿ αὐτὸ συνίσταται ἡ παρατήρησή μου) ὅτι ἡ ἀντίδραση στὴν αὐθαίρετη ἐπιβολὴ τοῦ μονοτονικοῦ ὑπῆρξε χλιαρὴ καὶ ἄτονη, ὄχι μόνο ἀπὸ τὸ μεγαλύτερο μέρος τοῦ κόσμου 
ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τοὺς ἴδιους τοὺς συγγραφεῖς, ποὺ ὑποτίθεται πὼς ἔχουν μὲ τὴ γλώσσα, φύσει καὶ θέσει, μιὰ σχέση στενὰ προσωπική. Πρὶν ἀπὸ τὴν ἐπίσημη καθιέρωση τοῦ μονοτονικοῦ ἐλάχιστοι ἦταν οἱ συγγραφεῖς ἢ οἱ ποιητὲς ποὺ ἔγραφαν καὶ τύπωναν τὰ βιβλία τους σὲ μονοτονικό· ἀκόμα λιγότεροι ἦταν ἐκεῖνοι ποὺ χρησιμοποιοῦσαν τὸ μονοτονικὸ στὴν ἀλληλογραφία τους ἢ σὲ ὁποιοδήποτε γραφτὸ κείμενό τους. Αὐτὸ ποὺ μὲ κάνει τώρα νὰ ἐκπλήττομαι εἶναι τὸ ὅτι, πέρα ἀπὸ τὴν ὑποχρεωτικὴ χρήση τοῦ μονότονου μονοτονικοῦ στὴ δημόσια διοίκηση (δὲ μιλῶ λογουχάρη γιὰ τὶς δακτυλογράφους τῶν δημοσίων ὑπηρεσιῶν, ποὺ εἶναι ἀκόμα καὶ τεχνικὰ ἀδύνατο νὰ γράψουν σὲ πολυτονικό, γιατὶ ἀφαιρέθηκαν οἱ περισπωμένες καὶ τὰ πνεύματα ἀπὸ τὶς γραφομηχανές τους!), βλέπω ἀμέτρητους ἀνθρώπους νὰ χρησιμοποιοῦν τὸ μονοτονικό, ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ ἔγινε νόμος τοῦ κράτους, ἀκόμα καὶ στὴν ἰδιωτική τους ἀλληλογραφία, ἀκόμα καὶ στὰ πιὸ προσωπικά τους σημειώματα. Μ᾿ ἄλλα λόγια, ἡ πειθαναγκαστικὴ ἰσχὺς τῆς κρατικῆς ἐξουσίας βλέπουμε νὰ ἐπαληθεύεται, μὲ τὸν πιὸ θεαματικὸ τρόπο, ὄχι μόνο ὡς ἐξαναγκασμὸς σὲ δημόσιο ἐπίπεδο ἀλλὰ καὶ ὡς πειθὼ σὲ ἐπίπεδο διαπροσωπικὸ ἢ καὶ ἀπόλυτα προσωπικό. Τὸ κράτος δὲν ἀρκεῖται στὸ νὰ ἐπιβάλει τὴν ἄποψή του· ἔχει τὴ δυνατότητα νὰ μᾶς πείσει πὼς ἡ ἄποψή του εἶναι ἡ σωστή, γι᾽ αὐτὸ καὶ τὴν υἱοθετοῦμε, ἀκόμα κι ὅταν πρόκειται γιὰ θέματα τόσο λεπτά, ὅπως εἶναι τὰ θέματα τῆς γλώσσας καὶ τῆς γραφῆς. 
Αὐτὴ τὴ στιγμὴ δὲν συζητῶ ἐπὶ τῆς οὐσίας — ἂν ὡς οὐσία νοεῖται ἡ ὑπεροχὴ ἢ ἡ μειονεξία τοῦ μονοτονικοῦ ἔναντι τοῦ πολυτονικοῦ. Τὸ φαινόμενο τῆς ἐπιβολῆς του ἐπισημαίνω καί, κυρίως, τὸ φαινόμενο τῆς ἀποδοχῆς του — ποὺ κι αὐτὰ πιστεύω πὼς ἐπίσης ἀποτελοῦν οὐσία τοῦ ζητήματος. Γιατί, ἂν ἴσως δεχτοῦμε ὅτι τὸ μονοτονικὸ εἶναι ὄντως τὸ σωστότερο σύστημα γραφῆς, πῶς ἐξηγεῖται ἄραγε τὸ ὅτι, τουλάχιστον οἱ συγγραφεῖς ποὺ ἐξ ὁρισμοῦ ἔχουν μιὰ ἰδιαίτερη εὐαισθησία ἀπέναντι στὴ γλώσσα, δὲν τὸ ὀσφρίστηκαν νωρίτερα, ἀλλὰ περίμεναν ν᾿ ἀστράψει τὸ φῶς τοῦ νόμου γιὰ νὰ τοὺς δείξει τὸ σωστὸ τρόπο χρήσης τοῦ δικοῦ τους ὀργάνου, τοῦ δικοῦ τους ὑλικοῦ; Αὐτὸ καὶ μόνο τὸ φαινόμενο, νομίζω πὼς ἀρκεῖ νὰ καταδείξει τὴ σχέση τῆς γλώσσας μὲ τὴν πολιτική, ποὺ εἶναι μιὰ σχέση ὑποτέλειας, σχέση ἐξάρτησης καὶ ἀλλοίωσης, ὅταν, ὡς λαὸς καὶ ὡς ἄτομα, μὲ δουλικὴ προθυμία ἢ ἔστω δουλικὴ ἀνοχή, ἐπιτρέπουμε στὸ νόμο, στὴν ἐξουσία καὶ στὸ κράτος νὰ εἰσδύσουν ὣς καὶ στὴν πιὸ κρυφὴ πτυχὴ τῆς ἀτομικότητάς μας, ὣς τὴ γραφή μας κι ὣς τὸν τρόπο γραφῆς μας.
[1] Ἡμερίδα γιὰ τὴν γλώσσα, ποὺ πραγματοποιήθηκε τὸ 1988.
[2] Βλ. στὴν παροῦσα ἱστοσελίδα: menu → ΘΕΜΑΤΑ → Γλῶσσα → «Τὰ ἑλληνικὰ εἶναι τραγούδι».
